خبرگزاری مهر، گروه استانها - محمدرضا جباری: قزوین با داشتن کمتر از یک درصد خاک کشور نزدیک به پنج درصد محصولات کشاورزی ایران را تولید می‌کند که این موضوع بیش از هر چیزی حاصلخیزی دشت قزوین را نشان می‌دهد که باید آن را فرصت طلایی برای توسعه اقتصادی استان دانست.
از سوی دیگر با وجود تنش‌های آبی موجود و هزینه‌های بالای این بخش، برای آنکه بخش کشاورزی در قزوین همچنان به‌عنوان یک فرصت برای توسعه استان شناخته شود راهی جز حرکت به سمت کشاورزی مدرن نیست.
در این راستا از چند سال قبل روش‌های مدرن آبیاری کلید خورده و بر این اساس در سال گذشته نیز ۲۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی به این سیستم مجهز شد، همچنین توسعه گلخانه‌ها و اجرای مرحله‌به‌مرحله مجتمع یک هزار و ۱۰۰ هکتاری گلخانه‌ای قزوین در شهرستان تاکستان که اجرای قطعه نخست آن از امسال آغاز شد، این روند بهبود یافته است.
کاهش منابع آب سفره‌های زیرزمینی
در حال حاضر ۷۵ درصد از آب موردنیاز استان قزوین از منابع زیرزمینی و تنها ۲۵ درصد این نیاز از آب‌های سطحی تأمین می‌شود.
کمبود آب و کاهش سطح سفره‌های آب زیرزمینی که فرونشست خاک در دشت قزوین به‌ویژه در شهرستان بوئین‌زهرا را به دنبال داشته از مهم‌ترین تهدیدهای زیست‌محیطی و اقتصادی استان است، این تهدید که در دهه‌های اخیر به دنبال بهره‌برداری بیش‌ازاندازه از منابع آبی زیرزمینی استان پدیده آمده، زمینه نابودی دشت قزوین در آینده نزدیک را موجب شده و اگر زمان از دست برود سرنوشت نگران‌کننده‌ای در انتظار مردم منطقه خواهد بود.
اگر دشت از بین برود چند سؤال اساسی مطرح می‌شود که باید همه به آن پاسخ دهیم از آن جمله اینکه با توجه به جمعیت بیش از یک‌میلیون و۲۰۰ هزارنفری استان و تهدید منابع آب‌وخاک کشاورزی، جابجایی و مهاجرت مردم چه عواقبی در پی خواهد داشت و با ورود سیل جمعیت به پایتخت و گسترش حاشیه‌نشینی چه باید کرد و یا اینکه وضعیت ۱۲۱۰ روستا و آبادی با وابستگی کامل به کشاورزی چه خواهد شد و درعین‌حال تکلیف بیش از ۳۳۰ هزار نفر ساکنین این روستاها چیست.
این نگرانی و چالش‌ها از پیامدهای بی‌چون‌وچرای تخریب دشت قزوین است که همه کارشناسان و فعالان این بخش را نگران کرده است.
یدالله ملکی معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای استان قزوین در گفتگو با خبرنگار مهر از وجود ۵۴۰۰ حلقه چاه مجاز در دشت قزوین خبر داد و گفت: در این دشت ۲۹۰۰ حلقه چاه غیرمجاز هم وجود دارد که با کسری آب سالانه ۶۰۰ میلیون مترمکعبی مواجهیم و باید این میزان مصرف نصف شود.
ملکی میزان مصرف سالانه آب در بخش کشاورزی دشت قزوین را یک میلیارد و ۵۵۰ میلیون مترمکعب عنوان کرد و افزود: باید مصرف به ۸۷۰ میلیون مترمکعب برسد تا از بحران جلوگیری شود.
وی گفت: فرونشست زمین، پیش روی آب‌شور و بیابانی شدن از پیامدهای این مسئله است به‌طوری‌که در حال حاضر فرونشست دشت قزوین به میزان ۲۴ سانتیمتر در سال رخ می‌دهد، هرچند میزان افت سالانه منابع آب زیرزمینی هم از ۱.۵ متر با اقدامات انجام‌شده به۹۰ سانتیمتر رسیده اما نگرانی همچنان باقی است.
ملکی تصریح می‌کند: حدود ۹۷۰ میلیون مترمکعب برداشت آب از چاه‌های مجاز و مابقی یا برداشت غیرمجاز و یا اضافه برداشت از چاه‌های مجاز است که باید کنترل شود.
بستن ۱۷۰۰ حلقه چاه غیرمجاز/ نصب ۱۵۵۰ دستگاه کنتور هوشمند
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای قزوین در خصوص حل مشکل کم‌آبی دشت قزوین اظهار داشت: با کمک دستگاه قضایی و نیروی انتظامی تاکنون یک هزار و ۷۰۰ حلقه چاه غیرمجاز بسته‌شده و با نصب ۱۵۵۰ دستگاه کنتور هوشمند برای کنترل منابع آبی اقدام کرده‌ایم که امسال هم یک هزار دستگاه کنتور دیگر بر روی چاه‌ها نصب خواهد شد.
به نظر می‌رسد تداوم انسداد چاه‌های غیرمجاز و کنترل مصرف چاه‌های مجاز، اجرای طرح الگوی کشت، توسعه آبیاری مدرن و بردن کشاورزی از فضای باز به سمت مکان‌های سربسته (گلخانه) در کنار تسریع در اجرای طرح بزرگ انتقال آب شرب از سد طالقان به ۱۴ شهر و ۲۰۰ روستای استان بتواند تا حدودی از تنش‌ها و بحران‌های آبی قزوین بکاهد.
توسعه بیابان در دشت قزوین و ایجاد ریزگردها
توسعه بیابان در دشت قزوین در جنوب شهرستان آبیک و شمال شهرستان بویین‌زهرا و ایجاد ریزگردها را نیز باید به چالش‌های جدید ناشی از تخریب دشت قزوین افزود.
گسترش روند بیابانی شدن دشت قزوین که می‌تواند استان‌های تهران و البرز را نیز تحت تأثیر خود قرار دهد، آن‌قدر نگران‌کننده بود که در سفر سال گذشته رئیس‌جمهوری به قزوین برای مقابله با آن اعتباری اختصاص پیدا کرد.
بحران دشت قزوین آغاز شده و مساحت حوزه نفوذ بیابانی استان ۲۳۹ هزار هکتار است که شرایط ۹۰ هزار هکتار آن در بحران شدید استعلی‌اکبر اسدالهی مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری قزوین با ابراز نگرانی از روند توسعه بیابانی شدن دشت قزوین به خبرنگار مهر گفت: متأسفانه بحران دشت قزوین آغازشده و مساحت حوزه نفوذ بیابانی استان ۲۳۹ هزار هکتار است که ۹۰ هزار هکتار آن در شرایط بحران شدید است و مهار کانون بیابانی قزوین و جلوگیری از گسترش آن باید از اولویت‌های استاندار جدید باشد چراکه این پدیده تهدید بزرگی برای کشاورزی استان بوده و برخی شهرها و روستاهای استان را می‌تواند با مهاجرت اجباری روبرو کند.
اسدالهی تصریح کرد: در تصاویر ماهواره‌ای کانون ریزگردها در دشت قزوین و دشت بویین‌زهرا گزارش‌شده و ما از سال گذشته برای کنترل بخشی از بیابان‌ها نسبت به کاشت نهال در سطح ۴ هزار هکتار اقدام کردیم و امسال نیز دو هزار هکتار را عملیاتی خواهیم کرد.
به گفته وی کنترل چرای غیرمجاز در سطح ۳ هزار هکتار برای رویش جدید گیاهی از دیگر کارهای مهمی است که برای کنترل وضعیت بیابانی استان صورت گرفته و باید تداوم یابد تا از گسترش ریزگردها به سمت پایتخت جلوگیری شود.
فاتحه دشت قزوین با چاه‌های غیرمجاز خوانده شد
عباس اخوی زادگان که مدت ۵ سال مدیرعامل سازمان عمران دشت قزوین بوده نگران وضعیت این دشت است و در این رابطه گفت: در گذشته چون کشاورزان دانش بالایی نداشتند سازمان عمران آن‌ها را هدایت می‌کرد و نگاه کارشناسی داشت و با همین نگاه که خارجی‌ها هم مطالعه کرده بودند با احداث سد طالقان و یک کانال‌کشی بزرگ قرار بود این دشت بزرگ با همین آب سد سیراب شود و کسی حق حفر چاه نداشت.
وی ادامه داد: در سال ۸۵ نمایندگان تصمیم گرفتند تا به چاه‌های فرم یک مجوز بدهند و این‌گونه همه چاه‌های غیرمجاز تبدیل به مجاز شد و کلید نابودی دشت قزوین زده شد.
بگفته وی امروز دیگر الگوی کشت اجرا نمی‌شود چون دولت توانایی کنترل آن را ندارد و کشاورز هم اطاعت نمی‌کند، مزارع هم کوچک و تعداد افراد مالک زیاد و مدیریت سخت شده است.
اخوی زادگان که کارشناس باتجربه کشاورزی است هم در این رابطه به خبرنگار مهر گفت: آبیاری مدرن باید به‌سرعت اجرا شود و دولت اگر واقعاً به فکر کشاورزی و نجات دشت قزوین است باید تسهیلات بدهد و تکلیف آبیاری سنتی را یکسره کند.
وی در خصوص موانع اجرای الگوی کشت و آبیاری مدرن اضافه می‌کند: الآن ضمانت اجرایی برای کارها نیست، یک‌زمان در سال ۶۰ تصمیم گرفته شد در همین دشت قزوین اجازه ندهند تا هندوانه کاشته شود و با یک عزم جدی در تاکستان دو مزرعه تخریب شد و سروصدای زیادی هم کرد اما زمین‌ها را شخم زدیم و نگذاشتیم آب هدر برود و چون احساس خطر می‌کردیم همه نیز همراهی کردند.
بگفته اخوی زادگان باید تولید محصولات آب بر در دشت قزوین کنترل شود و ایجاد گلخانه‌ها توسعه یابد اما این کارها نیازمند مذاکره با کشاورزان و نزدیک شدن به آن‌هاست، باید مردم به دولت اعتماد کنند و تبعیضی در کار نباشد چون امروز توقع کشاورز هم بالا رفته و نیازها فرق کرده است.
محمدرضا صفری که در گذشته هفت سال ریاست سازمان جهاد کشاورزی قزوین را بر عهده داشته است در گفتگو با خبرنگار مهر ابراز کرد:۴۰ درصد مساحت دشت قزوین در محاصره بزرگراه‌ها و آزادراه‌هاست و با ورود جاده در حریم دشت و توسعه سکونت‌گاه‌ها و صنعت در زمین‌های مرغوب کشاورزی به مسائل زیست‌محیطی دامن زده‌ایم و با دست خود میراث ارزشمند گذشتگان را نابود می‌کنیم.
وی ادامه داد: فاضلاب‌های رهاشده از شهرک‌های صنعتی در دشت برای منابع آبی و خاکی تهدید جدی است و آن‌ها را آلوده کرده و امروز با کاهش پتاس خاک این منابع غنی را فقیر و ضعیف کرده‌ایم.
دشت قزوین در حال مرگ است
صفری بیان کرد: ۸۰ درصد اراضی کلاس یک، دو و سه که قابل‌کشت مستقیم آبی است فقیر شده‌اند و در حال از دست دادن قابلیت کشت خود هستند و با مشکلات زیست‌محیطی و ساخت‌وسازهای بی‌رویه در خاک حاصلخیز و تخریب ۱۰۰۰ هکتار از اراضی در جنوب قزوین برای اجرای کمربندی و پل کاری کرده‌ایم که نه‌تنها سدی در برابر سیل نداریم بلکه با یک بارندگی شاهد سیلاب خواهیم بود و دشت را در آستانه مرگ قرار داده‌ایم.
وی افزود: در سال‌های گذشته با پیگیری‌های انجام‌شده توانستیم با تبیین اهمیت دشت قزوین، ردیف بودجه به مبلغ ۷۰ میلیارد تومان بگیریم اما مسئولان پیگیری نکردند و این میزان به ۴۰ میلیارد تومان کاهش یافت.
این کارشناس مجرب کشاورزی عنوان کرد: دشت قزوین در گذشته باوجود سازمان عمران به‌صورت یکپارچه مدیریت می‌شد و مردم در اداره آن نقش داشتند و امروز هم برای اینکه وضعیت را سامان دهیم باید دشت دارای یک مدیریت یکپارچه باشد.
صفری گفت: اگر دشت قزوین آسیب ببیند امنیت غذایی مردم استان و پایتخت و هشت استان دیگر آسیب جدی می‌بیند و بحرانی ایجاد می‌شود که حاضر خواهیم شد صدها میلیارد تومان هزینه کنیم تا فقط آسیب‌های آن را کاهش دهیم و به شرایط قبل بازگردیم اما امروز حاضر نیستیم برای احیای دشت، افزایش راندمان تولید و بهینه‌سازی امور که به اشتغال هم کمک می‌کند هزینه کنیم.
وی ادامه داد: اگر دشت قزوین تخریب شود و دیگر قابل‌کشت نباشد باید منتظر مهاجرت تدریجی جمعیت یک‌میلیون و۲۰۰ هزارنفری و آسیب‌های اجتماعی و امنیتی آن باشیم.
وی در خصوص پیامدهای تخریب دشت قزوین گفت: اگر قزوین از منطقه سکونت‌گاهی خارج شود شک نکنید با بحران امنیتی و غذایی مواجه می‌شویم.
صفری راهکارهای مقابله و پیشگیری را مورد تأکید قرار داد و گفت: البته با احداث برخی سدها مانند نهب و بالاخانلو ورودی دشت را خفه کرده‌ایم و بعدها دچار مشکلات دیگر می‌شویم و اهداف تعریف‌شده با ساخت این سدها محقق نخواهد شد اما به‌هرحال نجات دشت قزوین نیازمند یک تیم مطالعاتی قوی کارشناسی خارجی است زیرا ما حرف بهترین کارشناسان خود را قبول نداریم و جدی نمی‌گیریم و شاید فرصت و شرایط مطالعه همه‌جانبه را به دلیل ملاحظاتی نداشته باشیم.
بحران دشت قزوین هنوز دغدغه اصلی مدیران استان نیست
البته باید گفت بحران دشت قزوین هنوز دغدغه اصلی مدیران استان نیست و برای الگوی کشت هم برنامه وجود ندارد و بازار و نوع کشت نیز برای کشاورزان تعریف‌نشده است.
وی اضافه کرد: اگر کشاورزی نوین را به‌سرعت جایگزین روش سنتی کنیم می‌توانیم به همین کشاورزان بگوییم چگونه حتی خربزه، هندوانه و گوجه که سود خوبی دارد را با آب کمتر بکارند و از منافع آن بهره‌مند شوند. کشاورز اگر گندم، جو و یونجه کاشت، با دادن یارانه و مسیر درست می‌تواند هندوانه هم بکارد اما با نگاه کارشناسی و آب کمتر و با یک حلقه چندوجهی می‌توان به دشت قزوین استراحت داد و با یارانه از کشاورز حمایت کرد تا وضعیت دشت سامان یابد.
صفری افزود: مجلس می‌تواند از احیاء سازمان عمران دشت قزوین حمایت کند تا با یک مدیریت یکپارچه و کارشناسی و کمک تیم‌های قوی خارجی این دشت را از بحران نابودی نجات دهیم.
به گفته صفری روزگاری دشت حاصل خیز قزوین قرار بود غذای استان‌های کشور را بدهد و امروز همین ۵ درصد را هم به‌سختی تأمین می‌کند و با چالش‌های جدی روبروست لذا باید بشتابیم و تا سرنوشت تالاب‌ها و دشت‌های مشابه کشور و دریاچه ارومیه را پیدا نکرده با نگاهی کارشناسی از همین امروز برای نجات دشت قزوین همت کنیم.
صفری با رد موضوع ممنوع بودن حفر چاه در دشت قزوین که از سوی اخوی زادگان مطرح شد، گفت: در همین زمان قرار بود ۵۳۴ حلقه چاه تلفیقی حفر شود و در فازبندی بعدی انتقال آب از سد طالقان و سپس طرح انتقال آب از شاهرود قرار بود اجراشده و دشت را سیراب کند.
با تشکیل ستاد احیای دشت قزوین کلید ساماندهی امور زده شد
ابوالفضل یاری رئیس سازمان برنامه‌وبودجه با دستور استاندار جدید قزوین مسئول پیگیری برای تشکیل ستاد احیاء دشت قزوین شده و در حال جمع‌آوری اسناد و مدارک گذشته دشت است.
یاری در این رابطه به مهر گفت: مطالعات گذشته دشت قزوین که توسط خارجی‌ها صورت گرفته هنوز هم از جامعیت خوبی برخوردار است.
وی اضافه کرد: سازمان عمران دشت قزوین مدیریت آب‌وخاک و بهره‌برداری و نظام‌های بهره‌برداری را یکجا و یکپارچه داشت اما پس از منحل شدن آن وظایفش به امور آب و جهاد کشاورزی واگذار شد و به‌نوعی منابع آبی مطمئن و خاک حاصلخیز از بین رفت.
یاری بیان کرد: در سفر رهبر انقلاب به استان یک اجماعی برای احیاء دشت قزوین صورت گرفت و در سال ۸۸ طرح احیای دشت در قالب یک ردیف ملی پیگیری شد که سالانه ۱۰ تا ۱۲ میلیارد تومان اختصاص یافت و برای تحقق اهداف هرسال این بودجه داده می‌شود.
وی ادامه داد: این موضوع در زمان استانداران مختلف مطرح شد و با شعار تحقق اقتصاد مقاومتی در جریان سفر رئیس‌جمهور این موضوع جدی‌تر در زمان آقای زاهدی مطرح شد که اگر دشت قزوین بخواهد برای تولید غذای مردم جایگاه خود را حفظ کند باید یک مدیریت یکپارچه در آن رخ دهد.
یاری گفت: از آرزوهای دیرین کشاورزان است تا مدیریت یکپارچه دشت قزوین شکل بگیرد و این بار محور کار سازمان برنامه‌وبودجه است و باید با تزریق اعتبار مناسب و مصوبات لازم یک برنامه‌ریزی دقیق و هدایت‌شده برای نجات دشت قزوین داشته باشیم.
راهکارهای کارشناسان را جدی بگیریم
کریم قربانی از کارشناسان کشاورزی با دکترای مهندسی آب که سال‌ها در اداره منابع طبیعی و آبخیزداری استان قزوین مدیریت کرده با ابراز نگرانی از وضعیت بحرانی دشت قزوین راهکارهایی برای نجات این دشت پیشنهاد می‌کند.
وی بیان کرد: توسعه الگوی کشت، تسریع در گسترش آبیاری مدرن و استفاده از روش‌های نوین در کاشت، بازنگری در قوانین مدیریت آب، استفاده از پساب‌های تصفیه‌شده برای بخش کشاورزی، جلوگیری از باغ ویلاهای غیرمجاز در دشت، یکپارچه‌سازی اراضی، پیاده کردن نظام آمایش سرزمین با رویکرد مدیریت یکپارچه منابع آب‌وخاک و آموزش و توانمندسازی بهره‌برداران کشاورزی با به‌کارگیری شیوه‌های نوین علمی متناسب با دانش روز می‌تواند راهکار خروج از بحران در دشت قزوین باشد.
کارشناسان معتقدند برای نجات دشت قزوین در کنار ده‌ها کاری که باید انجام داد نیازمند تأمین منابع آبی جدید هم هستیم و در این میان انتقال آب الموت رود، شاهرود و ارتفاعات دو هزار و سه هزار باید با جدیت پیگیری شود و حقابه سد طالقان هم برقرارشده و تداوم یابد.
در کنار آن احیاء سازمان عمران دشت قزوین، بستن چاه‌های غیرمجاز(بدون تبعیض)، کنترل اضافه برداشت از چاه‌های مجاز، نصب کنتورهای هوشمند در چاه‌ها، اجرای الگوی کشت، توسعه آبیاری مدرن، جلوگیری از توسعه اراضی کشاورزی، توسعه کشت گلخانه‌ای، حمایت و توسعه زیرساخت‌های تولید محصولات ارگانیک، کاهش مصرف سموم شیمیایی در مزارع، به زراعی و یکپارچه‌سازی اراضی و فرهنگ‌سازی برای همراهی و مشارکت مردم، مسئولان و کشاورزان راه نجات دشت قزوین از بحران کنونی است.
دشت قزوین می‌تواند چالش‌های جدی را پیش روی مردم این استان و همچنین پایتخت قرار دهد. کم‌توجهی به مسائل آب و مشکلاتی که پیش روی این دشت قرار دارد به‌طور حتم بیشتر از جغرافیای قزوین را درگیر می‌کند.
نظر شما